تأثیر پیام در قبض و بسط جامعه انسانی

بنام خدا

تأثیر پیام در قبض و بسط جامعه انسانی

سعید معادی

مدیر امور روابط عمومی و حوزه مدیریت

بانک توسعه تعاون

همواره تولید محتوا و پیام، توأم با پیام‌رسانی و اطلاع‌رسانی در عین سادگی و راحت بودن یا به‌عبارت‌دیگر سهل و ممتنع به نظر رسیدن، یکی از مشکل‌ترین و دشوارترین و یکی از سخت‌ترین مقوله‌ها در حوزه ارتباطات انسانی و اجتماعی محسوب می‌گردد. تأثیر مولفه‌های مختلف در شکل‌گیری یک پیام خواه به‌صورت بداهه و بدون تشریفات و یا از قبل فکر شده و مهندسی‌شده با اهداف مشخص و معلوم باشد، نتایج مختلف و متفاوتی را با خود به دنبال دارد به‌نحوی‌که علیرغم انتظار، با عکس‌العمل‌های مختلف و یا بازخوردهای پیش‌بینی‌نشده از سوی مخاطب مواجه می‌شویم. چون حقیقت امر این است که هم انسان موجود پیچیده‌ای است و هم موضوع و مقوله ارتباط هرروز پیچیده و پیچیده‌تر می‌شود، اما آنچه مهم است اینکه هیچ‌کس نمی‌تواند تأثیر پیام را در هر سطح و شکل و در هر ابعاد و گستره و در هر فضای ارتباطی اعم از ارتباط شخصی و درونی تا ارتباط بین فردی و گروهی و در یک جامعه کوچک نظیر خانواده و یا اجتماع و جامعه بزرگ و با بهره‌گیری از هر رسانه را نادیده بگیرد و یا نقض نماید، زیرا پیام درهرصورت از خود اثر و رد پا بر روح و روان و ذهن و جان افراد به‌جا می‌گذارد. مهم این است که گاهی اثر و ردپای پیام از حیث تأثیر بسیار ضعیف و کم‌رنگ و یا بی‌رنگ می‌باشد که به‌مثابه رد پای انسان بر روی صحرای شن در کمترین زمان محو می‌گردد و یا اینقدر می‌تواند موثر واقع شود و عمیق باشد که تا سالیان سال اثر یک پیام به‌مثابه زخم و جراحت روی صورت در اولین نگاه خودنمائی کند، به‌طوری‌که فرد هر بار که خود را در آیینه می‌بیند، نمی‌تواند از دیدن آن چشم بپوشد و نسبت به آن کم‌محلی و بی‌توجهی کند، خواه‌وناخواه اثرش پابرجاست و بخشی از زندگی او محسوب می‌شود. بنابراین اگر پیام منطقی، درست و عقلائی و با محتوای مناسب و سنجیده تنظیم گردد و به‌وقت و به‌موقع و با رعایت مقتضیات و دارا بودن ویژگی مناسب و متناسب و منطبق با شرایط مخاطب اطلاع‌رسانی گردد می‌تواند اثر خود را در قالب واکنش مناسب و منطقی مخاطب ظهور و بروز دهد و به‌عنوان محرکی تأثیرگذار، باعث واکنش آگاهانه درونی و بیرونی فرد گردد و چه‌بسا که این واکنش‌ها از جنس قبض و گرفتگی حال متبلور شود و یا زمینه‌ساز بسط و گشایش احوال انسان باشد، هرچه هست، هر یک از واکنش‌ها که متناسب و مرتبط با محتوای پیام باشد در جای خود صحیح و درست تلقی می‌گردد. اما این نکته تنها می‌تواند شرط لازم موضوع تولید پیام و محتوا و پیام‌رسانی تلقی گردد. اما شرط کافی این است که پیام تولیدشده از حیث محتوا و مضمون مبتنی بر صداقت و درستی و شفافیت و یا از یک مرجع و اساس علمی و عالمانه برخوردار باشد و در این راستا اگر در فرایند تولید پیام و اطلاع‌رسانی، پایه و اساس یک پیام ‌بر موضع و موضوعی غیرواقع و خلاف حقیقت بنا گردد و یا به تقصیر و قصور مبالغه، اغراق و غلو خارج از منطق و عرف از حیث مثبت و منفی چاشنی موضوع شود بازهم معماری و مهندسی تولید پیام صورت گرفته و پیام تولیدی پس از اطلاع‌رسانی اثر خود را بر جا می‌گذارد به‌نحوی‌که اثر این پیام در قالب حالات و واکنش مخاطب از حیث تأثیربخشی به‌صورت قبض و بسط و گرفتگی و گشایش حال بروز پیدا می‌کند، حتی با فرض اینکه پیام مبتنی بر دروغ و یا تحریف، سانسور و بزرگ‌نمائی باشد بازهم واکنش واقعی و برون داد فرد، چه در چهره و به‌صورت ظاهر و یا در کلام به‌صورت واکنش لفظی و یا حالت درونی، محل اعتنا و قابل‌توجه و تأمل است زیرا هرچه یک پیام از بابت ساختار، محتوا، به‌صورت مهندسی‌شده، قوی و محکم و اثربخش تنظیم گردد، بیشتر بر مخاطب، شنونده و یا بیننده اثر می‌گذارد و او را دچار بروز یک رفتار هیجانی آنی و یا بیشتر او را به فکر و تأمل فرومی‌برد. بنابراین همواره نقش یک تولیدکننده پیام و محتوا با توجه به جایگاه و سطح ارتباط از حیث حقیقی و حقوقی بسیار مهم می‌باشد و به هر میزان که تولیدکننده پیام از ارزش شهرت بالاتری برخوردار و یا از ابزارهای پیام‌رسان مهم‌تر و با اثرگذاری بیشتری بهره‌مند باشد و یا اینکه بتواند با توجه به اقتضاء و شرایط اقدام به تولید یک مهم و ارزشمند نماید، نتیجه تأثیر و ماندگاری و عمق پیام بیشتر و بیشتر می‌شود و می‌تواند در این بده بستان‌های ارتباطی و پیام‌رسانی با یک پیام مناسب و سنجیده درست و با بهره‌گیری از مولفه‌های منطقی، حال یک فرد، خانواده، گروه، سازمان، جامعه و یا کشور را خوب و باعث بسط و گشایش حال شود همان‌گونه که عکس موضوع نیز صادق است و اگر چیدمان و تنظیم و بهره‌گیری از ظرف واژگانی و یا سایر نشانه‌های ارتباطی و اطلاع‌رسانی طوری تنظیم گردد که خواسته و ناخواسته پیام از جنس منفی و تلخ و آزاردهنده را تولید و منتشر سازد تلخی را به کام، و حسرت و مأیوس شدن را پیشکش افراد و خانواده‌ها و جامعه می‌کند و خواسته و ناخواسته قبض و گرفتگی و رنجوری و بدحالی را بسته‌بندی و کادوپیچ شده به دیگران هدیه می‌دهد. متأسفانه حال امروز افراد، خانواده‌ها، گروه و سازمان‌های کوچک و بزرگ و جوامع ریزودرشت حال خوش و مناسبی نیست و در این کش‌وقوس و دشواری و مشکلات ناشی از بیماری ویروس کرونا و شیوع و ابتلا و تلفات جانی هم‌وطنان که در قالب خبرها و پیام‌های آموزشی، آگاهی بخشی و اطلاع‌رسانی برای پیشگیری، کنترل، صیانت منعکس و منتشر می‌شود، به‌واسطه ناهماهنگی و عدم آمادگی متولیان ذیربط و فقدان یک استراتژی مشخص و مختص برای شرایط خاص و بحرانی توأم با دامن زدن فضای مجازی بیشتر و بیشتر حال مردم این سرزمین را خراب و بدحال و دچار گرفتگی روحی نموده است. اگر صادقانه بخواهیم به موضوع بپردازیم و روزهای سپری‌شده یک سال را در کتاب ذهن مرور کنیم و در پیش چشمان به نمایش بگذاریم، سالی بسیار سخت و طاقت‌فرسا برای مردم بوده است و یادآور این مصرع حافظ است که «هر دم آید غمی از نو به مبارک بادم» و شاید بیش از همه آزار و اذیت‌های ناشی از پیام‌های ضدونقیض، پیام‌های غیرواقعی و دروغ‌پردازی، شایعه‌پراکنی و بزرگ‌نمائی‌های بی‌حدوحصر می‌باشد. همه می‌دانند که اتفاقی ناخوشایند و وحشتناک کشور را تحت‌الشعاع قرار داده است و در این فضای بحرانی علیرغم ناهماهنگی و عدم آمادگی، بسیاری از افراد و دستگاه‌های اجرائی تلاش خود را معطوف تولید پیام و اطلاع دهی توأم با خدمات‌رسانی موردنیاز نموده‌اند و در این میان اقشار و گروه‌های مختلف و ذیربط از جامعه پزشکی و درمانی تا تولیدکننده‌های اقلام موردنیاز و خدمت رسانان سازمان‌های مختلف، شبانه‌روز خود را وقف این روزهای کشور و مردم این مرزوبوم نموده‌اند که این اقدامات توأم با بهره‌گیری از منابع تخصصی در تولید پیام و انعکاس و انتشار صحیح و به‌موقع، تاکنون اثر خود را در جامعه به‌جا گذاشته است. اگرچه همه این فعل‌وانفعالات و تلاش و خدمات هنوز کافی نیست و کشور نتوانسته از بحران عبور کند و کماکان در کش‌وقوس مشکلات و دشواری‌های ناشی از این ویروس و این بیماری در حال مبارزه و جنگیدن است ولیکن انتظار می‌رود در این روزهای سخت و صعب که آستانه تحمل جامعه بسیار پائین می‌باشد، برای خوب شدن حال جامعه و ایجاد بسط و گشایش در روح و روان مردم، از تولید هرگونه پیام غلط و اطلاع‌رسانی و باز انتشار مطالب بی‌هویت و بی سند که موجب قبض و گرفتگی و بدهای جامعه انسانی می‌شود به‌شدت پرهیز کنیم و بی‌مطالعه و بدون اشراف و آگاهی و تسلط به یک موضوع و یا یک پیام و یا یک خبر از نشر و انعکاس آن در فضای مجازی خودداری کنیم و نیک بدانیم که هر کس می‌تواند به‌اندازه قدر و سهم و ظرفیت خود، با تولید و یا انتشار یک پیام درست، صحیح و متقن و عالمانه، سفیر خوشحالی و گشودگی و بسط حال دیگران و بالعکس با ایجاد و انتشار و بازنشر یک پیام غلط و دروغین، عامل بدحالی و قبض و گرفتگی دیگران شود. یادمان باشد که این روزهای سخت و صعب می‌گذرد و واقعیت امر این است که جهان هستی همواره به یک‌شکل و به یک فرم و در یک حالت ثابت سپری نشده و نمی‌شود. تغییر و تحول و عدم ثبات توأم با شگفتی‌های نوظهور یکی از ویژگی‌های این نظام هستی است چنانکه از پس هرروز، شبی است و از پس امروز، فردایی. بهار معتدل با همه زیبایی و دل‌انگیزی پابرجا و برقرار نماند و نمی‌ماند و تابستان با گرمای طاقت‌فرسا، دیرپا نیست و پاییز نیز به‌عنوان نقاش چیره‌دست طبیعت هم نمی‌تواند تابلوهای بی‌بدیل الوان و چشم نوازش را به ماندگار نگه دارد، چراکه زمستان با سرمای شب دیجورش آن را به یغما می‌برد بی‌آنکه بداند عمر او هم کوتاه است و بهار دلکش در کمین است و عن‌قریب از راه می‌رسد. شاید راز و رمز این جهان هستی بر تغییر و تبدیل و تحول و عدم مانایی است و ازاین‌رو تحملش را به‌واسطه تغییرات پی‌درپی و عدم قطعیت راحت‌تر می‌سازد، چراکه اگر همه‌چیز ثابت و یکنواخت می‌بود و تکرار گریبان همگان را می‌گرفت هیچ‌چیز جهان هستی قابل‌تحمل نبود بلکه تغییر و تفاوت‌ها است که جهان هستی را با ویژگی خاص تحمل‌پذیر می‌نماید، همانگونه که سایر پدیده‌ها هم از همین قاعده و قانون تبعیت می‌کنند. اما یک حقیقت پابرجاست و آن اینکه آنهایی که در تعامل و ارتباط با دیگران و در تولید پیام و پیام‌رسانی خیر خواهند و بر مکتب و مشرب عشق در این عرصه، خیرخواهانه رفتار می‌کنند و بساط بسط و خوشحالی و گشایش روح و روان را تقدیم هم نوعانشان می‌کنند نتیجه و اثر کارشان پابرجا و ماندگار است و جهان از کارشان گلستان می‌شود چون نور شادی و شعف را در دل‌ها روشن می‌کنند به قول حافظ:

"هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق ثبت است بر جریده عالم دوام ما "

و در مقابل آنکه در هر مرتبه و در هر شأن و به هر دلیل و قصدی عامل تولید محتوا و پیام‌های دروغین و غیرواقعی است و یا برحسب جهل و کج‌فهمی و حب و بغض شخصی و بیماری‌های روحی روانی محملی برای باز انتشار و بازنشر اخبار کذب و پیام‌های غلط و غیرعلمی است و مایه بدحالی، مأیوس شدن، قبض و انکسار و شکستی وجود هر فردی از جامعه می‌شود، آثار روسیاهی برای زغال وجودش پابرجا و ماندگار است زیرا این زمستان سخت و صعب به‌زودی رخت برمی‌بندد و بهار دلنشین زینت‌بخش دیدگان و روح و روان مردم سرزمینم خواهد شد.