در یک موسسه مالی وقتی سخن از هدف‌گذاری اعتباری می‌شود دقیقا درباره چه موضوعی صحبت می‌کنیم.بانک‌ها به‌عنوان موسسات واسطه وجوه در ابتدای هرسال بر اساس اهداف اساسنامه‌ای و همچنین بر اساس نوع و حوزه فعالیت،اعدادی را به‌عنوان نقطه هدف خود برای اعتبار دهی تعریف می‌کنند.
با توجه به ساختار اقتصادی ایران ،بانک‌ها نقش مهمی در تامین مالی اشخاص حقیقی و حقوقی بر عهده‌دارند . اعتبار دهی بانک‌ها نیز تابعی از سرمایه و منابع داخلی بانک و بخشی دیگر از ناحیه اسناد بالادستی و مقررات نهادهای قانون‌گذار است.
حجت اله مهدیان ، مدیرعامل بانک توسعه تعاون بارها در جمع همکاران و در گفت‌وگوهای رسانه‌ای از هدف‌گذاری اعتباری 250 هزار میلیارد ریالی برای سال 1400 سخن گفته است .این رقم نشان از افزایش 20 درصدی نسبت اعداد و ارقام سال گذشته دارد.
برای تشریح و تبیین این موضوع با حمیدرضا البرزی ،مدیر امور اعتباری بانک گفت‌وگو کردیم.البرزی که از کارشناسی در صندوق تعاون فعالیتش را آغاز کرده تمام مراحل را پله‌پله طی کرده و اکنون به‌عنوان مدیر اعتباری باحوصله فراوان به سوالات ما جواب می‌دهد.
البرزی بارها در خلال گفت‌وگو تاکید می‌کند که در بحث اعتبار دهی بانک‌ها باید به نوع و اهداف اساسنامه‌ای هر بانک توجه کرد.نکته دیگری که وی بر آن تاکید دارد فرق بین اعتبار دهی و سرمایه‌گذاری است.بانک‌های دولتی همچون بانک توسعه تعاون بر مبنای قانون از سرمایه‌گذاری منع شده‌اند تنها بر اساس راهبردهای ترسیم‌شده اعتبار دهی را می‌توانند انجام دهند اما از زاویه دولت یا وزارتخانه‌ای که پروژه را راهبری کرده اعتبار دهی بانک ، سرمایه‌گذاری تلقی می‌شود.
البرزی در بخش دیگری از گفت‌وگو به خروج بانک از زیان اشاره می‌کند و می‌گوید :در دو سال گذشته با اقدامات تمام همکاران در سراسر کشور به سوددهی رسیده‌ایم .این مهم با رعایت همه تکالیف و الزامات بانکی بوده است.به گفته مدیر امور اعتباری بانک توسعه تعاون به نقطه بهینه رسیده‌ایم.
** هدف‌گذاری اعتباری چیست و در هر موسسه مالی چگونه تعیین می‌شود؟
اصل و اساس بانک و فعالیت بانکی به ونیز ایتالیا برمی‌گردد . در همان مدل ابتدایی نیز هدف‌گذاری اعتباری وجود داشت اما نه به مفهومی که امروزه می‌شناسیم.
در هدف‌گذاری اعتباری تمام شاخص‌های کلان کنار هم قرار می‌گیرند تا خروجی آن مباحث اعتباری باشد. بانک یا موسسه اعتباری به‌عنوان واسطه وجوه نقش دارد.در یک بانک دولتی باشد رویکردها مشخص همچنین در یک بانک خصوصی یا خصولتی نیز رویکردهای فعالیت و اعتبار دهی مشخص است.در هدف‌گذاری اعتباری دریک بانک خصوصی یا خصولتی سهامدار نقش مهمی دارد.
در این بانک‌ها عمدتا هدف‌گذاری عددی و کمی تعریف می‌شود به این معنا که قرار است از نقطه A به نقطه B حرکت شود.پشت این هدف‌گذاری یک رفتار وجود دارد.
اما در یک بانک دولتی دیگر عدد یگانه اولویت نیست بلکه بخش نیز مهم می‌شود.نکته دیگر اینکه این اصل را پذیرفته‌ایم که هدف‌گذاری اعتباری باید شکل بگیرد.و تمام ارکان بانک به دنبال این هستند که هدف‌گذاری اعتباری تعیین‌شده محقق شود.
در جمع‌بندی تاکید می کنم که هدف گذاری اعتباری هر بانکی متناسب با ماهیت بانک، منابع در اختیار، اهداف و سیاست‌های راهبری و اساسنامه‌ای بانک، تکالیف ابلاغی از سوی مراجع بالادستی، نسبت منابع به مصارف، شاخص‌های مالی ترازنامه‌ای و ... تعیین می‌شود.
** در بانک توسعه تعاون هدف‌گذاری اعتباری چگونه تعیین می‌شود؟
نکته اول که باید دراین‌باره توجه کنیم تجهیز منابع است . در این بخش نحوه تجهیز و ابزارهای مورداستفاده بسیار مهم است. مورد دوم اینکه واحدهای دیگر بانک مثل روابط عمومی ،بازاریابی ، پشتیبانی و شعب چه نقشی در این تجهیز دارند، همه ارکان در کنار هم قرار می‌گیرند تا به عدد تعیین‌شده برسیم
به‌عنوان‌مثال امسال اعلام‌شده است که بانک توسعه تعاون می‌خواهد به هدف 25 هزار میلیارد تومانی اعتباری دست یابد. حال نیاز است که برای دستیابی به این عدد توجه به مقدماتی ضروری است. تعیین جامعه هدف بسیار مهم است .یک‌بخشی نگاه ما به سمت دولت است و باید ملاحظات و سیاست‌های دولت را در نظر بگیریم و دوم اینکه باید به اساسنامه بانک نیز توجه کنیم و اولویت‌ها را مدنظر قرار دهیم .
در بانک دولتی همچون بانک توسعه تعاون نگاه مدیرعامل و اعضای هیات مدیره این است که به‌عنوان بانک دولتی باید یک سری کارهایی را که از جانب دولت تعیین‌شده انجام شود. منابع قابل‌توجهی تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج،کمیته امداد ،بهزیستی ، و حوادث طبیعی باید از سوی بانک‌های دولتی پرداخت‌شده است .
دولت در بانک‌های صد در صد دولتی وتو سعه ای به دنبال سود نیست و همین‌قدر که زیان ندهد کفایت می‌کند.ما در بانک توسعه تعاون طی چند سال زیان ده بودیم اما با اقدامات انجام‌شده در سال‌های گذشته هیات مدیره بانک و مدیرعامل از زیان خارج‌شده‌ایم .اکنون در نقطه بهینه قرار داریم .زیان نداریم و بار عمده‌ای از مسئولیت‌های اجتماعی دولت را نیز به دوش کشیده‌ایم و حتی بخشی از مسئولیت‌های دولت را در بخش عمرانی انجام می‌دهیم .
** درباره این نقطه بهینه بیشتر توضیح دهید.
دولت در بانک توسعه تعاون سهامدار صددرصدی است پس ما هم رفتار اعتباری خودمان را بر اساس سیاست‌های دولت طراحی می‌کنیم.اما این به این معنا نیست که دولت هر چه گفت ما هیچ تفسیری از این دستور دولت نداشته باشیم . ما در این مسیر به‌گونه‌ای عمل می‌کنیم که ریسک عملیاتی بانک کاهش یابد و از سویی مشتریان نکول نداشته باشند تا چرخه عملیات به‌دقت شکل بگیرد. مثلا اگر هدف‌گذاری «اشتغال» بود چرخه تسهیلاتی به‌گونه‌ای تدارک دیده می‌شود که علاوه بر انجام این تکلیف سودی را عاید بانک کند.یعنی همین‌قدر که به نقطه‌ای برسیم که برای بانک زیانی متصور نشود کفایت می‌کند.
** پس نقطه بهینه را این‌گونه تعریف می‌کنید؟
همان‌طور که در جریان هستید سه ،چهار سال بانک زیان ده بوده است . سال گذشته و در ماه‌هایی که از سال جاری می‌گذرد بانک توسعه تعاون به‌رغم انجام تکالیف تعیین‌شده از سوی دولت سود ده بوده است.در طرح‌های اشتغال‌زایی مشارکت کرده‌ایم و در بخش اعتباری به‌گونه‌ای عمل کرده‌ایم که بانک از زیان خارج‌شده است و سودده است.
دو موضوع در هدف‌گذاری اعتباری برای ما مهم است:اول اساسنامه است . در اساسنامه دو واژه وجود دارد و به نظرم در هیچ بانکی در اساسنامه‌اش به بحث اشتغال تصریح نشده است.دیگری تامین مالی بخش تعاون است .
** منابع این اعتبارات از چه محل‌هایی تامین می‌شود؟
ما در بانک علاوه بر اینکه از منابع داخلی بانک برای اعتبار دهی و پرداخت تسهیلات استفاده می‌کنیم به محل‌های دیگر که قانون اجازه داده نیز نیم‌نگاهی داریم. مثلا می‌بینیم که در قانون بودجه چه ظرفیت‌هایی برای ما دیده‌شده است .
بر این اساس در حال مذاکره با دستگاه‌های اجرایی هستیم تا سهم قابل‌توجهی از ناحیه تبصره 18 بگیریم .
سهم منابع تبصره 18 در قانون بودجه امسال 32 هزار میلیارد تومان است ا از این رقم بخش قابل‌توجهی در حدود 5850 میلیارد تومان سهم وزارت صنعت ، معدن و تجارت ،6 هزار میلیارد تومان مربوط به جهاد کشاورزی ، هزار میلیارد تومان مربوط به وزارت تعاون و 875 میلیارد تومان مربوط به میراث فرهنگی است .
در این بخش مذاکرات مفصلی با وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ، سازمان فنی و حرفه‌ای و وزارت راه و شهرسازی انجام داده‌ایم .
آورده این دستگاه‌ها با منابع داخلی بانک ترکیب و تسهیلات بر اساس رویه‌ای که در داخل این تبصره دیده‌شده پرداخت می‌شود .
به‌غیراز این موضوع ما در بحث ماده 52 صندوق توسعه ملی اقدامات خوبی انجام داده‌ایم. ابتدای سال 500 میلیارد تومان گرفته‌ایم و 950 میلیارد تومان دیگر درخواست داده‌ایم و در مراحل نهایی تخصیص قرار دارد.
به غیر این در قالب ماده 56 قانون بودجه 2 هزار میلیارد تومان در قالب طرح‌های عمرانی تعهد ایجاد کرده‌ایم . در این بخش عمدتا پروژه‌های دولت قرار دارد و تضمین صد درصد اصل و سود را دولت می‌دهد .
از دریچه بانک توسعه تعاون هم اولویت‌ها و الزامات اساسنامه‌ای را رعایت کرده‌ایم و تلاش می‌شود 70 درصد منابع را به بخش تعاون بدهیم.
در حوزه تکالیف ابلاغی بانک مرکزی نیز هم چون کمیته امداد 500 میلیارد تومان ،بهزیستی 150 میلیارد تومان ،بند (ب) ایثارگران 50 میلیارد تومان ، ازدواج 680 میلیارد تومان ، مشاغل خانگی هزار میلیارد تومان ، اقدامات موثری انجام داده‌ایم.تا پایان بهمن‌ماه هدف‌گذاری کرده‌ایم که تسهیلات در این بخش را پرداخت کنیم.عمده این تسهیلات پرداختی در قالب قرض‌الحسنه پرداخت می‌شود.
آن عدد 25 هزار میلیارد تومانی که مدیرعامل برای امسال اعلام کرده‌اند در این قالب‌هایی که اعلام کردم، پرداخت می‌شود.
** چه رابطه‌ای بین سرمایه بانک و هدف‌گذاری اعتباری در بانک‌های دولتی برقرار است؟
دولت‌ها نشان داده‌اند که از تامین سرمایه این بانک‌ها با اعداد اعلامی عقب هستند.
ما اگر به‌صورت کلان ببینیم در بانک‌های دولتی ببینیم یک‌فاصله‌ای بین تصمیماتی که برای تأمین سرمایه وجود دارد با چیزی که درواقع محقق شده ، وجود دارد اما اگر به‌صورت کلان نگاه کنیم باید ببینیم که این افزایش سرمایه از چه محلی قرار است تامین شود.
یک‌زمانی از محل فروش نفت است ،یا از محل فروش دارایی است اما وقتی وارد اجرا می‌شوید با چالش‌های متعددی روبرو می‌شوید .
در بانک توسعه تعاون انصافا در دوره حضور آقای مهدیان به‌عنوان مدیرعامل و پیگیری‌های ایشان موجب شد که عدد 500 میلیارد تومان که سرمایه اولیه بانک بوده در چند مقطع افزایش پیدا کند.
با حضور ایشان یک تیم از واحدهای مختلف تشکیل شد تا موضوع افزایش سرمایه را پیگیری کنند.
در یک مقطعی از 500 به 600 میلیارد تومان رسید بعدها شد 1340 میلیارد و باز در حال افزایش است.
نکته بسیار مهم اینکه ما متکی به افزایش سرمایه نمی‌مانیم. افزایش سرمایه نقدی یکجایی برای موسسه مالی مهم است . اما بانک متوقف نمانده که بعد از افزایش سرمایه شروع به فعالیت کند.
آن ابزارهایی که در سوال قبلی تشریح کردم مثل صندوق توسعه ملی ،تبصره 18 ، منابع اشتغال پایدار روستایی این‌ها باعث شده که ما پورتفوی مان را تقویت کنیم.
** در بحث پرداخت تسهیلات و هدف‌گذاری اعتباری ،اعتبار سنجی جایگاه مهمی دارد دراین‌باره بانک چه اقداماتی انجام داده است ؟
بازهم اینجا یک بحث کلان داریم که اعداد و تکالیف از سوی دولت یا برخی نهادها اعلام می‌شود
اما در داخل شعبه نیز اتفاقات دیگری می‌افتد و باید بیفتد .شعبه برای هر یک از تسهیلات اعتبار سنجی می‌کند مثلا در بحث تسهیلات ازدواج متعهد هستیم که این منابع را پرداخت کنیم اما اینکه این تسهیلات به چه کسی نیز پرداخت می‌شود ، مهم است.
اگر قرار شد هزار میلیارد تومان تسهیلات به کمیته امداد بدهم بر چه مبنایی باید این تسهیلات را بدهیم که نکول انجام نشود .من نمی‌توانم خودم را بی‌توجه بدانم و بگویم چون دولت تکلیف کرده من نیز دیگر هیچ وظیفه‌ای ندارم.
اعتبارسنجی به مفهوم سنجش توانایی و ظرفیت اشخاص(حقیقی/حقوقی) در ایفای تعهدات و بهره‌برداری از منابع در اختیار بوده و با توجه به اهمیت روزافزون آن در شبکه بانکی، در بانک توسعه تعاون نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای تصمیم‌گیری به‌منظور بررسی امکان ارائه خدمات اعتباری به مشتریان در ارکان اعتباری بانک متبوع - علی‌الخصوص ارکان اعتباری ستادی - مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در مبحث اعتبارسنجی، عموماً دو جنبه مهم مشتری: الف) توان بازپرداخت مشتری و ب)تمایل به بازپرداخت مشتری؛ مدنظر قرار می‌گیرد.
توانایی مشتری در بازپرداخت، با بررسی عوامل بنیادی ازجمله توانایی‌های مسجل شده، سوابق فعالیت، دارایی‌ها و غیره ارزیابی می‌شود و میزان تمایل مشتری به بازپرداخت نیز با بررسی و تحلیل سوابق رفتار اعتباری مشتری درگذشته موردبررسی قرار می‌گیرد.
بدین منظور در سطح واحدهای اجرایی، ابزارهایی در اختیار مسئولان شعب و کارشناسان اعتباری قرار دارد که مهم‌ترین آن‌ها شامل:
1 -سامانه اعتبارسنجی ایران؛ با محوریت ارزیابی تمایل بازپرداخت مشتری
2 - سامانه اعتبارسنجی داخلی بانک موسوم به سامانه «سدرا»؛ با تأکید بیشتر بر ارزیابی توان بازپرداخت (ضمن توجه به میزان تمایل مشتری) . هریک از سامانه‌های موصوف به مشتری یک رتبه اعتباری اختصاص می‌دهد که بیانگر میزان ریسک اعتباری مشتری در ایفای تعهدات بوده و در تعیین نوع و میزان وثایق موردنظر در هنگام تصویب درخواست‌های اعتباری، به‌صورت ابزارهای مشاوره‌ای قوی در اختیار اعضای کمیسیون های اعتباری قرار دارند.
بر این اساس است که نرخ تسهیلات غیر جاری ما بسیار خوب است و در نظام بانکی به‌عنوان یکی از بهترین‌ها دسته‌بندی می‌شود.نسبت NPL ما زیر 4 درصد است.
** رابطه بین اعتبار دهی و سرمایه‌گذاری چیست ؟
نکته‌ای که باید دقت زیادی روی آن شود این است که سرمایه‌گذاری با مباحث سرمایه‌گذاری بانک دولتی اشتباه نشود.
در بانک‌های دولتی شما به‌هیچ‌وجه اجازه ندارید که سرمایه‌گذاری انجام دهید .بند «ب» ماده 16 قانون رفع موانع تولید حتی شرکت‌های زیرمجموعه بانک‌های دولتی که در بحث سرمایه‌گذاری واردشده‌اند نیز باید این شرکت‌ها را واگذار کنند.
اعتبار دهی با سرمایه‌گذاری مشتریان ما رابطه مستقیم دارد.ممکن است سرمایه‌گذاری در حوزه سخت‌افزار شکل بگیرد یا در حوزه نرم‌افزار.
در بانک توسعه تعاون وقتی می‌خواهیم اعتبار بدهیم اثرش را در جامعه هدف باید ارزیابی کنیم .
وقتی ما دنبال شغل رفتیم به دو شکل ورود کردیم یکی اینکه کارگاه در حال فعالیت است اما نیاز به سرمایه در گردش دارد پس اینجا سرمایه‌گذاری در حوزه نیروی انسانی انجام می‌دهیم .
بسته به زاویه نگاه ، تعابیر متفاوت می‌شود مثلا در یک پروژه بانک توسعه تعاون اعتبار می‌دهد همین اعتبار از دید دولت و وزارت صمت سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.
در این موضوع زاویه نگاه مهم است .من دارم اعتبار دهی می‌کنم با راهبرد اشتغال‌زایی اما از دید دولت و سازمان متبوع این موضوع سرمایه‌گذاری به‌حساب می‌آید.
